Wzory pomorskiego fajansu

Pisałem wcześniej o potrzebie i konieczności stworzenia pomorskiego katalogu wzorców, dzięki któremu prześledzić by można ośrodki produkcji, kierunki dystrybucji produktów oraz chronologię form i zdobienia.

Dzisiaj jako przyczynek do tego zagadnienia przedstawię zespół talerzy, czy raczej mis, znalezionych w latrynie nr 2, która została odkryta w 2003 roku w czasie badań prowadzonych w pobliżu koszalińskiej katedry. W licznym pozyskanym wówczas materiale ceramicznym udało mi się zrekonstruować kilka szerokootworowych mis wytworzonych w technologii fajansu pomorskiego (tzw. Stettiner Ware). W drobnym, nie nadającym się do rekonstrukcji, materiale wystąpiły ułamki pochodzące z większej liczby takich okazów. Zwróćmy uwagę jednak na dwa - zachowane w lepszym stanie - naczynia (na zdjęciu na pierwszym i ostatnim planie). Ich forma i stylistyka wskazuje, że wyjść mogły spod jednej ręki.

Pierwszymi, którzy w pomorskim fajansie dostrzegli dzieło sztuki byli przedwojenni niemieccy etnografowie. Oddajmy im głos:

Na początku XX wieku tego typu naczynia spotykane były jeszcze wśród rodzin rybaków i żeglarzy, zamieszkujących wybrzeże bałtyckie. Od połowy XIX wieku jednak miejscowa produkcja miała być wypierana przez masowo sprowadzaną ceramikę angielską. Do zaniku pomorskiej ceramiki przyczynić się miało również powstanie manufaktury fajansu w Sralsundzie.

Najbardziej powszechną formą wśród pomorskich naczyń fajansowych miała być głęboka misa używana do spożywania zsiadłego mleka oraz dwojaki (tzw. Seiltöpfe), w których kobiety zanosiły mężczyznom jedzenie na pole. Pierwsze z nich pokryte były od środka glazurą, malowaną zieloną oraz niebieską farbą. Głównymi motywami były: rośliny, zwierzęta oraz inskrypcje. Krawędź naczynia zaś zdobiona była parą linii - prostych lub falistych. Dwojaki zdobione były od zewątr5z podobnymi motywami. Znane były również kufle do piwa wykonane w technologii pomorskiego fajansu.

Wykonywanie naczyń z fajansu pomorskiego leżało w rękach rzemieślników z małych miast. Większość z motywów zdobniczych pochodzić miała z Turyngii i Saksonii. Jednak tylko na Pomorzu stosowano białe tło. Poszczególni garncarze działali w swoich miastach. Ich wyroby zaspokajały zapotrzebowanie rynków lokalnych. Pomiędzy poszczególnymi mistrzami widoczne są różnice regionalne.

Poniżej przedstawione są talerze pozyskane w latrynie nr 2 oraz przykłady naczyń z fajansu pomorskiego w zbiorach muzeum w Stralsundzie (dwa dolne) oraz Berlinie (dwa górne). Zwraca uwagę podobieństwo ornamentu dwóch egzemplarzy koszalińskich z jednym z talerzy stralsundzkich).

 

Talerze wykonane w technologii fajansu pomorskiego w zbiorach muzeum w Berlinie (rząd górny) oraz muzeum w Stralsundzie (rząd dolny) (wg F. Adler, Deutsche Volkskunst, t. XI: Pommern, brak roku wydania, München, ryc. 115-118)

Talerze wykonane w technologii pomorskiego fajansu, pochodzące z Koszalina (fot. A. Kuczkowski)

Źródło: F. Adler, Deutsche Volkskunst, t. XI: Pommern, brak roku wydania, München, s. 32 i n.